Συγγραφέας του άρθρου: Ψυχοθεραπεύτρια Αλίκη Ρούσσου
Τι είναι το άγχος;
Το άγχος είναι μια φυσική αντίδραση στην απειλή. Μας βοηθά να επιβιώσουμε, προειδοποιώντας μας:
«Πρόσεχε! Μπορεί να χάσεις κάτι πολύτιμο και σημαντικό στη ζωή σου — και δεν είσαι έτοιμος γι’ αυτό.»
Πώς βιώνουμε το άγχος;
Το άγχος είναι μια κατάσταση που συνοδεύεται από γενική διέγερση και ένταση στο σώμα και στην ψυχή. Το άτομο νιώθει ότι η ίδια του η ύπαρξη απειλείται — ότι το θεμέλιο που στηρίζει τη ζωή του μπορεί να καταρρεύσει ή να πάψει να υπάρχει.
Αισθάνεται σαν να στέκεται στο χείλος μιας αβύσσου, στην οποία μπορεί να πέσει χάνοντας τη δουλειά του, το σπίτι του, αγαπημένα του πρόσωπα ή αντιμετωπίζοντας μια κατάσταση που δεν θα μπορέσει να διαχειριστεί — όπου η πραγματικότητα ξεφεύγει από τον έλεγχό του.
Το άγχος μπορεί επίσης να συνδέεται με την απώλεια του ελέγχου του εαυτού. Το άτομο μπορεί να φοβάται ότι θα αρρωστήσει βαριά, θα πάθει έμφραγμα ή θα τρελαθεί.
Πότε το άγχος γίνεται παθολογικό;
Μιλάμε για παθολογικό άγχος όταν η έντασή του είναι υπερβολική και δυσανάλογη προς την αντικειμενική απειλή. Όταν το άτομο παρερμηνεύει σωματικά συμπτώματα ή καταστάσεις ως επικίνδυνες και αντιδρά με έντονο στρες.
Για παράδειγμα:
Μια μητέρα ενός 17χρονου αγοριού νιώθει ακραίο άγχος αν ο γιος της καθυστερήσει μισή ώρα. Στο μυαλό της γεννιούνται τρομακτικά σενάρια για τον θάνατό του, που οδηγούν σε κρίση πανικού. Ο νους της επιλέγει την πιο τρομακτική εξήγηση για την καθυστέρηση, αντί να ξεκινήσει από την πιο απλή και πιθανή: ο έφηβος άργησε γιατί μιλούσε με φίλους.
Φυσικά, η ζωή είναι γεμάτη κινδύνους, και το άγχος μάς θυμίζει αυτή τη σκοτεινή, ανεξέλεγκτη πλευρά της ύπαρξης. Δεν υπάρχει απόλυτη ασφάλεια — ο θάνατος μπορεί να έρθει στον δρόμο, στο σπίτι, ακόμα και στον ύπνο.
Το άγχος της γυναίκας στο παράδειγμα δεν είναι εντελώς αβάσιμο, όμως είναι παθολογικό, διότι ανάμεσα σε πολλές πιθανές αιτίες καθυστέρησης του γιου της, εκείνη διαλέγει την πιο τρομακτική και δεν εξετάζει καμία άλλη.
Το κύριο κριτήριο για να πούμε ότι το άγχος έχει περάσει από φυσιολογικό σε παθολογικό, είναι ο βαθμός στον οποίο αρχίζει να περιορίζει τη λειτουργικότητα του ατόμου.
Το αρχικό άγχος μετατρέπεται σε προβλεπτικό άγχος, γίνεται φόβος του φόβου. Το άτομο αρχίζει να αποφεύγει ερεθίσματα και καταστάσεις που ενδέχεται να του προκαλέσουν άγχος. Έτσι, η «ζώνη ασφαλείας» του μικραίνει, η ζωή του περιορίζεται και η αυτοπραγμάτωσή του γίνεται ιδιαίτερα δύσκολη.
Υπάρχει διέξοδος από τη διαταραχή άγχους;
Ναι, υπάρχει — και βρίσκεται μέσα στο ίδιο το άγχος.
Το άγχος σχετίζεται πάντοτε με μια παράλογη επιθυμία ελέγχου πραγμάτων που βρίσκονται εκτός του ελέγχου μας. Για παράδειγμα, φοβάσαι τον πόλεμο και, για να αντιμετωπίσεις τον φόβο σου, παρακολουθείς ασταμάτητα ειδήσεις. Έτσι δημιουργείται η ψευδαίσθηση ότι, έστω και λίγο, έχεις κάποιον έλεγχο στην κατάσταση.
Τα άτομα που είναι επιρρεπή σε αγχώδεις διαταραχές δεν αποδέχονται τη ζωή στην ολότητά της. Δεν συμφιλιώνονται με το γεγονός ότι ο θάνατος, ο πόλεμος, τα ατυχήματα, οι ασθένειες και οι φυσικές καταστροφές είναι μέρος της ζωής. Προσπαθούν να παγώσουν τη ζωή σε γνώριμες και κατανοητές μορφές. Έτσι, το άγχος γίνεται το τίμημα της άρνησης της πραγματικότητας.
Η θεραπεία του άγχους έγκειται στην κατανόηση και αποδοχή του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί ο κόσμος — στην αναζήτηση νοήματος.
Κανένας ζωντανός άνθρωπος δεν είναι προστατευμένος από τη σκοτεινή πλευρά της ύπαρξης.
Σε αυτό το σημείο αξίζει να θυμηθούμε τον Βίκτορ Φρανκλ και το σημαντικό έργο του «Το νόημα της ζωής», στο οποίο αναλύει τη ζωή του σε στρατόπεδο συγκέντρωσης και την απώλεια των δικών του. Τονίζει ότι οι αξίες, και όχι ο έλεγχος, είναι το μοναδικό στήριγμα της ύπαρξής μας.
Ο άνθρωπος μπορεί να δώσει το δικό του νόημα σε κάθε κατάσταση — στον τρόπο με τον οποίο επιλέγει να σταθεί απέναντι στον πόνο του.
Σε δύσκολες στιγμές αποκαλύπτονται οι αληθινές αξίες του ατόμου και γίνεται φανερό πώς σχετίζεται με τον εαυτό του και τον κόσμο.
Ο Φρανκλ έλεγε:
«Το νόημα είναι να κάνεις το καλύτερο που μπορεί να γίνει.»
Στη δουλειά μου με ανθρώπους που πάσχουν από αγχώδεις διαταραχές, προσπαθώ να καταλάβω πώς σχετίζονται με τη ζωή.
Πώς τη βλέπουν;
Ως αξιόπιστη, προβλέψιμη, φιλική προς αυτούς;
Για τα άτομα με άγχος, η ζωή μοιάζει τρομακτική και επικίνδυνη.
Φοβούνται ότι θα βρεθούν σε καταστάσεις που δεν θα μπορέσουν να διαχειριστούν.
Ο αγχώδης άνθρωπος δεν αποδέχεται τον κόσμο, δεν ζει πλήρως — προσπαθεί να προστατευθεί από αυτόν.
Βοηθώ τους θεραπευόμενούς μου να αναγνωρίσουν τις στρατηγικές αποφυγής που χρησιμοποιούν, να σταματήσουν την υπερεπίβλεψη και τον φόβο των αλλαγών.
Αντί γι’ αυτό, αναζητούμε μαζί εσωτερικά στηρίγματα, πηγές μέσα τους, που θα τους βοηθήσουν να νιώσουν ικανοί να ανταποκριθούν στις δυσκολίες καθώς εμφανίζονται.
Σταδιακά, ανοίγονται στον κόσμο και αρχίζουν να σχετίζονται περισσότερο μαζί του.
Ο στόχος της θεραπείας είναι να φτάσει το άτομο σε μια κατάσταση όπου αποδέχεται τη ζωή ώριμα και χωρίς αυταπάτες — με όλες τις όμορφες αλλά και τρομακτικές της πλευρές — και νιώθει μέσα του τη δύναμη να δώσει τη δική του, αυθεντική απάντηση σε κάθε πρόκληση.